احمد مسرت- بیله‌سوار
گونش ساچیر، یئر کوره‌سی فیرلانیر و سحر داغ دالیندان آرازی قیزیل بویاغا باتیران آیدینلیق یواشجاسینا باتیر، شاید اؤز ائوینه قاییدیر، یاداکی دونیانین باشقا بیر حیصه‌سینه یئنی‌دن اؤز ایشیغینی پای آپاریر. هر حالدا گونشین بو گلیب گئتمه‌سینی، آیلارین و ایل‌لرین اؤتمه‌سینی، بیزلر اوچون بیر رسام کیمی گؤز قاباغیندا جانلاندیریر.
ساوالان اتگینده و آراز قیراغیندا، سس‌سیز- سمیر‌سیز یئرلشیب یاتمیش آنایوردم، جئیران اوولاغی، گؤزل‌لر سئیرانگاهی، هابئله ایگیدلر مسکنی قوجامان موغان و منیم ایکی چای آراسیندا بیر غنچه کیمی بیتن، بیر اولدوز کیمی پارلایان آنا دوغما وطنیم، بیله‌سووار دا هر گون بو ایستی و ایشیق یایان گونشی اؤز محبت دولو سینه‌سینده قوناق ساخلاییب و تاریخ بویو بو گلیب- گئتمه‌گه یولداش اولوب.
منبع:بولتن ائل بیلیمی -ویژه استان اردبیل
«بالهاری» چایی ایله آراز آراسیندا تاریخ بویو برکت دولوسو اولان بیله‌سووار، بوتون دونیانین و همی ده آذربایجانین اوزون تاریخه مالک اولان اؤلکه‌لری کیمی، درین معنالی و محتشم کئچمیشه مالک اولان عادت و عنعنه‌لره صاحیب‌دیر.
خیال قوشونون نه قدر قانادلاری گوجلو اولسادا، بو دیارین کولتور دولو سماسینین آنجاق و آنجاق بیر کیچیک گوشه‌سینده قاناد چالا بیلر، یا کی بیر نهنگ قدرتلی فیکیر بو دیبی گؤرونمه‌ین دنیزین تکجه اوزونده اوزه بیلر. بئله بیر حالدا من کیم اولام بیر بئله میدانا قدم قویام. ایَرسه بو ایشه اورَک چیرپینیرسا سبب بودور کی منده بو سئویملی اؤلکه‌نین قوجاغیندا یاشاییب بوی آتمیشام و بو منه قوت وئریب و جرأت باغیشلاییب کی اگر بو سمانین سینه‌سینه قانادلانا بیلمه‌سم، یاکی بو دنیزین دالغالارینا یئلکن سالا بیلمه‌سم ده بیر دامجی بو دنیزدن، بیر ایشیق بو سمادن گؤتوروب گله‌جک نسیلینه پای ساخلایام. بیر بولاغین دنیزه قووشدوغو کیمی و بیر اولدوزون گؤی کؤکسونده پارلادیغی سایاق، اونلاری اؤز غرور و افتخار دولو کئچمیش‌لرینه باغلاماق بیر باریش یارادا بیلر، اومید کی باشارام و اومید کی دوزگونجه‌سینه بو پایی کئچمیشدن آلیب، بیر صداقتلی امانتدار کیمین گله‌جک‌لره چاتدیرا بیلم.
بیزیم بو دیاردا ایللر بویو هر ایلین بو باشیندان اوباشینا قَدَر، مناسبت‌لرله باغلی معنا دولو دب‌لر و اویونلار کئچمیشلرده اولوب و بیر نئچه‌سی هله ده کئچمیشدن بیر یادگار کیمی سینه‌دن سینه‌یه کؤچرکن، بوتون ائل آراسیندا اؤز یئرینی ساخلاییب. بوردا سیزینله، بو یئرده اکین‌دن بیچینه‌دک اولان دب‌لره، قیسا باخیش سالماغی کیچیک بیر آددیم ساییب، یوللانیرام.
اکین واختی:
یای فصلی اؤز ایستی دولو یوکونو دالینا چاتیب وداعلاشیب و پاییز اونون یئرینی توتارکن، بو دَییشیکلیک ایله بیر یئرده اکینچی‌لر خارمان دان ساخلادیغی دن- تاخیلین تومجارلارا تؤکوب یال-یاماجلارلا موغانین قیزیل تورپاق دوزلرینه یوللانیردیلار. اونلارین سلام-صلوات سسی اؤلکه‌یه چوخ گؤرکملی و گؤزل بیر منظره باغیشلاییردی. اونلارین های- هارای‌لا حرکتلری و بیر- بیرینه یئتیشنده «بیره مین اولسون» دئیه خئیر دعا وئرمه‌لری سانکی اونلارا درین اومید وئریردی.
پاییز فصلینده، اکین دن سورا قیش گلیب چاتینجا، جور به جور اویونلار بیله‌سوار جاوان اوشاقلارینین باشلارینی قاتارکن یاشادیقلاری یئرده یاشاییشین اصوللارینی اؤیرَنیب قایدا- قانونلا نئجه یاناشماغی و دشمن قارشیندا حاضیر اولماغا بیر مشق ساییلیردی. او جمله دن: «قاییش گؤتدو»، «گیزدیلین پانج»، «چلینگ آغاج» و... (بونلارین هرسینین اؤزونه گؤره قایدا قانونلاری وار).
چیلله آخشامی
قیش گیرر گیرمز پاییزین سون گونلری قارقارین قاریلتیسی‌ینان بیر یئرده گلن قار کیچیک و بؤیوک چیله‌نین گله‌جَگین‌دن خبر وئریب و جماعتی بو شاختالی، قارلی- قیرولو گونلرله قارشیلاشماغا چاغیراردی. کئچمیشده قیشین بیرینجی آخشامی، بو سویوق و بوزلو هاوایا باخمایاراق، ایلین ان اوزون گئجه‌سینده بوتون ائل طایفا بؤیوک‌لرین ائوینه گئدیب، ایستی کورسو دؤره‌سینده، دادلی دوزلو و تربیه دولو بایاتی‌لار، ناغیل‌لار و حکایه‌لر ائشیدیب اؤیرَ‌نیردیلر. بؤیله‌سینه بیر یئره ییغیلیب،دئییب –گولوب، سؤز اؤیرنمک‌لر اوجا داغ سینه‌سیندن حیات باغیشلایان آخار بیر بولاغا اوخشاری واریدی. ایندیلکده اولان ائل ادبیاتی اؤز وارلیغینی او گئجه‌لره بورجلو اولماسی دانیلماز بیر حقیقت‌دیر.
چرشنبه و بایرام قارشیلاماسی
یوردوموزون باشقا یئرلری کیمی، آخیر چرشنبه و ایل بایرامینی قارشیلاماق اوچون موغانیندا دا چوخلو اورتاق عادتلر وار. اونلارین هامیسینی آچیقلاییب یازماق بو قیسا یازیدا یئرلشمه‌یه‌جک. آنجاق قیشین آخیر آیی و بایراما بیر آی قالمیش دؤرد چرشنبه‌نی شنلیک ائدیب، تونقال قالاماق و تکمچی‌نین یولونو گؤزله‌ییب اونون پایینی وئرمک، شال ساللاماق قایداسی و قولاق آسما دبی و... گؤرکملی حکایه‌سی اولاردی.
هابئله بایرام گونلرینده قارا بایرامی اولانلاری یادا سالیب و اونلارین گؤروشونه گئتمک ده چوخ بَیه‌نیلن دبلردن‌دیر کی هله‌ده واردی. اونودمایاق آخیر چرشنبه‌نین سحری بیله‌سووار شهرینده بالهاری چاینین قیراغینا گئدیب، آت چاپیشدیرما مراسیمینه باخماق اوشاق و بؤیوکلر اوچون گؤزل بیر خاطیره ایدی. تاسفلر اولسون ایندی هم بالهاری چایینین قیراغی حاصارلانیب هم‌ده بو گؤزل حماسی دب علتسیز آرادان گؤتورولوب. منجه بو چای و باشقا یئرلرحاصارلانسالاردا ائلیمیزین گؤزل دبلرینی دوستاقلاتماق اولماز.
گؤزل یوردون گؤزل یازی
نوروز گولو «نرگیس تپه‌سی»نین ان گؤزل بایراملیغی اوشاقلارا ساییلیردی. یازدا بولودلارین آغلاییب یاغیش تؤکمه‌سی اکینچی‌لرین دوداقلارینا گولوش ائنیب، اوشاقلارین توپا- توپا کوچه‌لرده: «یاغدی یاغیشلار، بانلادی قوشلار...» اوخوماسی بیر گؤزل جانلی تابلو یارالداردی کی یاغیشین یاغماسی، قوشلارین اوخوماسی و قارانقوشلارین گلمه‌سی، طبیعتین یئنی‌دن دوغولماسییلا بیر یئرده ، تازا یاشاییشین باشلانماسینا بیر شاهید ایدی. هله‌ده یاز ایله بیرگه قارانقوش‌لار یوردوموزا قوناق گلیر. آمما نرگیس تپه‌سی‌نین نوروزگولونو اوشاقلارا اسیرگه‌مه‌سینین نَدَنینی بیلمه‌ییرم. نه بیلیم بلکه‌ده یازدا یاغیش یاغارکن اوشاقلار داها نغمه اوخوماییب نرگیس تپه‌سی‌نین اونلاردان کؤسمه‌سی اونلارلا گؤزل یاغیش آراسینا چتیر کیمی بیر دیوار چکیب!!!
یازین آخیر آیی بیچیندن قاباق، یئملیگ و قانقال موغان طبیعتینه باغیشلایان نعمت‌لردندیر. کئچمیشده بو آیدا یئملیک‌چیلر و قانقال‌چی‌لار اونلاری دریب شهرده جماعته ساتیردیلار، بو بیر دب اولاراق سانکی یئملیگ‌له قانقال یئمه‌ییب یادا یئردن یئمه‌لی بیتکیلر دره بیلمه‌سن، او ایل سنین اوچون یاز گلمه‌میش سانیلاردی!!
خارمان
قیزیل تورپاق موغان، خارمان‌سیز بیر باییر یئره بنزر. هارادا موغان آدی گلرسه اونون خارمانی‌دا قولاغی بیر سئومه‌لی نغمه‌کیمی سیغاللار. دوققوز آی پاییزی، قیشی، یازی گؤزله‌ین اکینچی، ایندی الینین امه‌گینی و اؤنونده کی ایلین زومارینی گؤتورمکده‌دیر. الله‌ـا توکل ائدیب دسته- دسته بیچینچیلر چؤللره یوللانیب بیچین ایشینی باشلایاردیلار. کیمیسی «دریاز» ایله کیمیسی «اوراق»لا، یئره قالان‌لاردا باششاقچی‌ینین (باششاق: بوغدانین باشی، دَن‌له دولموش یئری).
گون باتان چاغی ائوده قالان‌لار ائلین عاشیغی ایله اونلارین قارشیسینا چیخیب، یورقونلوقلارینی چیخارداردیلار. صاباح- صاباح، بیچیلن سونبولو آرپا- بوغدالار خارمانلاردا سونبولدن آییریلیب، سوورولاندان سونرا برکتلی، داد دولو بوغدایا دؤنردی. مرجی، نخود، بَزَرَک و ...لرده اکیب بیچردیلر.
واختیندا برکتلی تاخیل ساتیلب، هر کیمسه‌باشقا ایش‌لرینه یتیشیردی. بیری مشهد زیارتینه، بیری ده ایستی سولارا گئتمک فیکرینه دوشردی. بیری ده جوانینین توی تدارکینی گؤرمک اوچون چرچینین یولونو گؤزلردی. چرچی شهردن جانا یاتان قوماشلارلا باشقا لازم اولان شئی‌لری گتیریب خارمان چاغی اهالی‌یه ساتاردی. چرچینین گلمه‌سینی اوشاقلار اونون دیلیندن هارایلاردیلار: «گلون گلون چرچی گلیب خارمانا!!»
یئنه یئر کوره‌سی فیرلانیب یئنی‌دن یای یئرینی پاییزا وئریب و ... و ... .
کاش او گونلرین صداقت‌له محبت دولو عادت- عنعنه‌لری، اؤز یئرینی صنعت دونیاسیندان گلن اویونلارا وئرمزدی ...کاش!!!